Toelichting

Evacuatie, sloop en wederopouw

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog had de plattegrond van het hart van Zandvoort de voor vissersdorpen kenmerkende hoekvorm: een naar het strand uitwaaierende delta met de verbindingsweg vanuit het oosten (Bentveld) als basis. De oude dorpskern bestond uit kleinschalige bebouwing aan een op organische wijze grillig gevormd  stratenpatroon. Tegen het einde van de negentiende eeuw werd Zandvoort een zeebadplaats met luxueuze accommodatie die rijke, meest buitenlandse gasten aantrok. Na de Eerste Wereldoorlog verloor de badplaats deze elitaire clientèle. In haar plaats kwam het dagjestoerisme uit Amsterdam, Haarlem en elders.

Sloop en evacuatie
Met de komst van de Duitse bezettingstroepen in mei 1940 en de opbouw van de Atlantikwall vanaf september 1942 veranderde Zandvoorts zeefront totaal. Zandvoort werd aangewezen als locatie die in de kustverdediging extra aandacht verdiende. De badplaats en omgeving werden ‘gepromoveerd’ tot de Stützpunktgruppe Zandvoort, waarna diverse stellingen gebouwd werden. Net als van vijf andere kustplaatsen werd de bebouwing aan de Boulevard als nadelig beschouwd voor de verdediging. Het Duitse opperbevel zag een drastische ingreep dan ook als onvermijdelijk.In oktober 1942 begonnen de eerste evacuaties. In mei 1943 waren al 6600 van de 9800 inwoners uit hun huizen gezet. Dat aantal zou nog oplopen tot 7738. In opeenvolgende sloopcampagnes werden uiteindelijk 648 gebouwen met de grond gelijk gemaakt. Vrijwel alle bebouwing aan de Boulevard verdween, evenals het deel van de oude dorpskern dat binnen 200 meter afstand van de Boulevard lag. Zo verdween tachtig procent van de hotels en pensions en viel ook zestig procent van de zomerhuizen onder de slopershamer. De Zandvoortse economie was daardoor vrijwel geheel vernietigd.

Wederopbouwplan
Ondanks de geleden schade en het leed dat de aanleg van de Atlantikwall in Zandvoort had aangericht, had men na de bevrijding ook oog voor de voordelen van de ontstane situatie. Thans bestond de gelegenheid om de ‘chaotische’ badplaats een afgewogen structuur met allure te geven. Studies brachten de mogelijkheden van de toekomst in kaart. Zandvoort kon uitgroeien tot een belangrijke badplaats voor het massatoerisme. De luxetoerist zou worden doorverwezen naar Noordwijk en Scheveningen. De sloopzone bood ruimte aan een volledige herinrichting van Zandvoort. In plaats van herenhuisachtige hotels konden nu grote appartementenflats worden gebouwd met grote strandvoorzieningen. Zwaartepunt zou het aan de kop van de Kostverlorenstraat - Zeestraat te bouwen Groot Badhotel worden. Het gebouw lag aan een door hotels, horeca en winkels omgeven ovale  plein, dat open was naar het strand. Dit complex zou fungeren als centrum in het zomerseizoen, aldus het wederopbouwplan voor de badplaats Zandvoort van de hand van de Haarlemse architect Friedhoff. Aan het strand ten zuiden van de plaats zou een klein Badhotel verrijzen, dat als permanent centrum zou gaan dienen. Aan de oude noordelijke Boulevard zou plaats komen voor een reeks appartementenflats naar Amerikaans voorbeeld. De flatgebouwen zouden in zigzagpatroon worden gebouwd, waarbij de toeristenvleugels perfect noord-zuid geplaatst waren en de verbindende dienstvleugels oost-west. De flats eindigden aan de zeezijde in foyers. Een latere versie van de planvorming voorzag aan de boulevard, op de plaats van het gesloopte casino, ook nog in een zwembad. Aan de vroegere zuidboulevard zou een lange reeks kleine appartementen en zomerhuisjes gebouwd worden. Hier zou ook het Zuiderbad verrijzen. Het deel van het oude Zandvoort dat onaangetast was gebleven zou in de plannen alsnog grootschalig op de schop gaan. Een volledige herstructurering zou het grillige stratenpatroon vervangen door een wegenplan waar de auto gemakkelijk zijn weg zou weten te vinden. De planning van grote parkeerplaatsen bij de zuidboulevard anticipeerde ook al op de komst van de massatoerist per auto.

Van alle plannen werd maar een deel uitgevoerd. Het plan voor de grote appartementenflats aan de noordelijke boulevard (Boulevard Barnaart) werd in gewijzigde vorm uitgevoerd. De noord-zuid oriëntatie werd hierbij losgelaten. Het beoogde zwembad werd niet gebouwd, en het riante zomercentrum met het ovaalvormige plein en het Zuiderbad kwamen evenmin van de grond.