Widerstandsnest 163 - Park Kostverloren

Het Park Kostverloren ligt tegen de oostkant van de bebouwde kom van Zandvoort, tussen het spoor, het golfterrein en de Quarles van Uffordlaan. Het kent een bijzondere symbiose tussen de herbegruikte bunkers en de duinflora en -fauna. Het tegenwoordig ongeveer tien hectare grote, komvorige duinpark maakte oorspronkelijk deel uit van het uitgestrekte bezit van de familie Quarles van Ufford. Totdat het grondwaterpeil daalde als gevolg van de drinkwaterwinning voor Amsterdam, werden hier duinpiepers (aardappels) geteeld. In het begin van de 20e eeuw verrezen er villa’s aan de rand van het park. De VVV legde er een speeltuin aan met volière, apenhuis en rosarium. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleek het terrein een ideale locatie voor het beschut en gecamoufleerd onderbrengen van Duitse manschappen. Er werden 35 schuilpaatsen gebouwd, plus een was- en toiletgebouw en een paardenstal. De werken in het duin werden rondom verdedigd vanuit zeven betonnen mitrailleuropstellingen, zogeheten Tobruks. Alle woonschuilplaatsen waren identiek: één kamer van 4  bij 3,6 meter met één deur en twee ramen in één muur. Ter voorkoming van het binnendringen van kogels en granaten was vóór de deur en de ramen een scherfmuur opgetrokken.

Naoorlogs hergebruik
Na de oorlog richtte de eigenaar met een aantal Amsterdammers en Haarlemmers het Zomerverblijf Kostverloren op. Het in hedendaagse ogen nogal bevoogdende bewonersreglement bepaalde dat het bewoningseizoen van mei tot en met augustus liep. De huur van de bunker-zomerhuisjes bedroeg 25 gulden – omstreeks 1975 was dit opgelopen tot 400 gulden. Verder moesten de huurders de huisjes ieder seizoen van binnen en van buiten in een gedekte kleur schilderen, mochten er geen honden gehouden worden, mocht er geen geluidsoverlast worden veroorzaakt en waren politieke uitingen in elke vorm taboe. De huurders waren jonge gezinnen met kinderen, waarbij een medische indicatie (gezonde zeelucht) voorrang opleverde. De ongeveer 150 bewoners verlaagden de scherfmuur aan de ingangzijde van de woonschuilplaatsen, vergrootten de twee ramen en plaatsten kleine kacheltjes. Er werd ook een waterleiding aangelegd. Voor koken moesten gasflesjes gebruik worden.
In de loop der jaren gingen de huisjes zo volledig op in hun omgeving, dat de witgeschilderde bunkers nu maar moeilijk terug te vinden zijn in het landschap. Sinds de jaren zestig wordt het park bedreigd. De bouw van een school kon worden afgewend, evenals de bouw van 450 woningen. In 1974 werd het bejaardenhuis Huis te Kostverloren gebouwd in het zuidelijk deel van het park. Ook de bouw van achttien woningen aan de zuidrand in 1978 kon niet worden voorkomen. Hierdoor verdwenen bijna tien woonschuilplaatsen en twee Tobruks. In 1977 werd het terrein opgekocht door een speculant, die vervijfvoudiging van de huur en uiteindelijk de sloop van alle schuilplaatsen voor ogen had. Maar zo ver is het niet gekomen. Het duin ten noorden van het Kostverlorenpark is beschermd natuurgebied en het zuidelijk deel met de Duitse werken feitelijk ook. Er  wordt zelfs naar gestreefd om het gebied onderdeel te maken van het Nationale Park Zuid-Kennemerland. De bewoners, verenigd in de Vereniging Kostverloren, zoeken naar wegen om de monumentenstatus te verkrijgen voor hun bijzondere zomerhuisjes. Tegenwoordig ligt het bunkerdorp verscholen achter de huizen aan de Kostverlorenstraat en de Quarles van Uffordlaan. Enkele paadjes leiden het opvallend besloten duinpark in. Eenmaal binnen lijkt de bewoonde wereld plotseling ver weg. In het midden, op de laaggelegen open plek, ligt de lage, brede paardenstal met ernaast de wagenloods. In de duinhellingen rondom bevinden zich de ruim dertig tot zomerhuisjes omgevormde woonschuilplaatsen. Ze zijn maar moeilijk te zien vanwege de begroeiing. Op de hoge duintoppen aan de rand van het bunkerdorp kunnen met enige moeite nog de betonnen schuttersposten worden teruggevonden. Wandelaars zijn welkom mits zij de privacy van de bewoners respecteren. Het terrein is een oase van rust, waar flora en fauna een toevluchtoord met een bijzonder karakter hebben gevonden. Een dergelijke assimilatie van 20e-eeuwse verdedigingswerken en de natuurlijke  omgeving, deels omgeven door woningbouw, komt bijna nergens voor. Bijzonder is ook dat niet enkel een object, maar het hele complex na de oorlog door particulieren is gebruikt, deels tot de dag van vandaag.